Ngày xưa, ở một nơi rất xa về phía bắc, nơi đó lúc nào trời cũng lạnh và tuyết phủ mặt đất gần như suốt năm, có một người đàn bà nghèo khổ sống ở đó.
Bà ta có bốn người con.
Bốn đứa con ngỗ nghịch và hung dữ, chỉ nghĩ tới chuyện chạy chơi trên tuyết suốt cả ngày mà không giúp đỡ gì cho mẹ chúng cả. Cả gia đình sống trong một căn lều lợp da hươu.
Khi bước vào lều, lũ trẻ không bao giờ để ý đến những tảng tuyết dính vào giày chúng, mà chúng mang theo vào, và bà mẹ đáng thương lại phải lau quét sạch.
Nhiều khi chúng còn bị ướt hết lúc trở về, vì chúng đã lăn lộn trong tuyết lâu quá. Và bà mẹ đáng tội nghiệp lúc bấy giờ lại phải hong khô quần áo chúng.
Còn chúng thì không bao giờ chịu mang gỗ về cho mẹ chúng đốt lò, hoặc mang nước về cho mẹ chúng nấu cháo cả.
Về mùa hè khi tuyết tan, chúng cũng không giúp mẹ câu cá trong sông, và cũng không khuân dùm mẹ những vật nặng. Chúng cũng không phụ mẹ phơi khô cá để dành cho mùa đông nữa.
Và bà mẹ đáng thương cứ khổ cực làm lụng như thế mãi.
Lại cũng chính bà là người phải cạo rửa những bộ da hươu để làm giày mũ và quần áo.
Cứ làm việc mãi như vậy, bà bị kiệt lực.
Và một ngày kia, bà ngã bệnh.
Nằm trong lều, bà gọi lũ con đến bảo:
– Các con, mang nước cho mẹ uống đi, mẹ khô cả cổ rồi… Đi kiếm cho mẹ chút nước đi các con!
Nhưng bọn trẻ không nghe lời và cứ tiếp tục đùa nghịch.
Bà mẹ gọi một lần, hai lần… Đến lần thứ ba, đứa con lớn trả lời:
– Con không có giày.
Đứa thứ hai nói:
– Con không có mũ.
Đứa thứ ba nói:
– Con không có áo ngoài.
Đứa thứ tư không trả lời gì hết.
Bà mẹ nói:
– Sông gần đây lắm mà. Các con có thể tới được, dẫu không đủ quần áo. Đi lẹ đi, các con, mẹ khát quá…
Bọn trẻ cười và xô đẩy nhau để chạy ra ngoài chơi nữa.
Chúng chơi rất lâu như vậy, không thèm nghĩ đến mẹ chúng đang ở trong lều.
Rồi đứa con trưởng bỗng thấy đói, bèn trở vào căn lều.
Và ở đó, nó thấy một chuyện rất lạ lùng đang xảy ra:
Mẹ nó, đứng giữa phòng, mặc bộ áo da hươu. Và bỗng nhiên, bộ áo này phủ đầy lông chim.
Mẹ nó cầm lấy cái mảnh gỗ dùng để nạo da hươu và mảnh gỗ biến thành cái đuôi chim.
Bà cầm một cái đê bịt đầu ngón tay để khâu và bỗng cái đê trở thành cái mỏ.
Sau cùng mẹ nó duỗi dài hai cánh tay ra và hai cánh tay biến thành đôi cánh.
Và bà mẹ, biến thành chim, vỗ cánh một lúc rồi bay ra khỏi nhà.
Đứa con lớn kêu to lên:
– Các em, coi kìa, mau lên, mẹ biến thành chim và bay đi rồi.
Lũ trẻ chạy theo mẹ chúng và gọi bà:
– Đợi chút, mẹ ơi, đợi chút, chúng con sẽ mang nước đến cho mẹ!
Nhưng bà mẹ trả lời:
– Cúc cu! Cúc cu!
Ta không cần các con nữa!
Sông hồ sẽ cho ta nước,
Ta uống bao nhiêu cũng được!
Bọn trẻ chạy theo con chim và giơ ra một bình nước, nhưng con chim lại hót:
– Cúc cu! Cúc cu!
Ta không cần các con nữa!
Lũ trẻ chạy như thế rất lâu, xây xát hết cả da chân ra trên đá sỏi, và khản cổ gọi mẹ chúng… Nhưng đã trễ quá rồi. Con chim đã bay đi mất.
Và từ hồi ấy cho đến nay những người dân miền bắc nói rằng loài chim cu không xây tổ và cũng không nuôi con, đó là hết sự tích của con chim cu.
