Ngày xưa, trên đất Mường Ai có hai anh em mồ côi cha mẹ từ lúc còn nhỏ, người anh tên là Cả, em tên là Hai. Hàng ngày hai anh em vác cần câu ra suối, câu được cá đem đi đổi lấy quần áo để mặc, cơm gạo để ăn.
Ngày nào Cả và Hai cũng câu được rất nhiều cá. Một hôm, câu từ sớm đến trưa mà chẳng được con cá nào, Hai bàn với anh:
– Anh ạ, ta đi về thôi.
Cả rút dây câu, lại thấy lưỡi câu động đậy, cái phao chìm nghỉm. Anh giật cần câu nhưng không kéo nổi. Hai lội xuống mò thì thấy lưỡi câu bị một hòn đá như cái trứng gà đè lên. Tưởng là có cá to, họ lại câu nữa. Nhưng cứ mỗi lần phao chìm là lưỡi câu lại mắc vào hòn đá nọ. Lần này, Hai mò hòn đá lên nhìn kỹ rồi reo to:
– Ồ, cái trứng.
Ngồi câu suốt buổi mà chỉ được mỗi cái trứng lạ, họ bèn quay về nhà. Hai bỏ trứng vào nồi đem luộc. Nước sôi lâu lắm mà trứng vẫn nổi lên kêu loong coong. Anh Cả bàn nên đập trứng ra xem, Hai ngăn lại nói:
– Ta đem cho gà ấp thử coi.
Gà mái ấp được nửa tháng, cái trứng vẫn không nở. Cả hai toan đập trứng, Hai lại ngăn, và họ đem trứng cất lên gác, Hai bàn với Cả:
– Trời mưa, ta không đi câu được, ta sẽ đi phát rẫy để có ngô, lúa.
Hôm sau, họ đã phát xong đám rẫy to bằng mười gian nhà thì chợt có con quạ đậu ở chót ngọn cây kêu:
Tao nghe khát nước
Ai tìm cho tao
Rồi muốn cái nào
Tao cho cái ấy.
Nghe quạ kêu vậy. Hai mừng lắm, cầm vò nước giơ lên nói:
Tao cần hột lúa, hột ngô
Để trồng nương, trỉa rẫy
Nếu cho tao giống với
Thì xuống uống nước ngon.
Quạ liền sà xuống uống một hơi cạn cả vò nước, rồi nó vỗ cánh bay đi. Hôm sau Cả và Hai đến rẫy thì thấy một đống ngô vàng và một gùi lúa. Họ liền lấy hạt ngô tỉa xuống rẫy, hạt thóc gieo xuống nương. Ngày tháng trôi đi, ngô đã vàng áo, lúa đã trau bông, Cả và Hai gánh ngô, lúa về chất kín cả nhà. Mỗi bận đi nương về, hai chàng đã thấy ngô lúa được xếp vào gác cẩn thận. Lại có hôm, họ thấy có nhiều đon lúa được vò sẵn thành hột, có cả gạo giã đầy cót, đầy nong. Hai chàng ngạc nhiên lắm. Lạ hơn nữa là buổi nào về nhà cũng thấy cơm canh dọn sẵn.
Hai chàng chưa biết người nào đã tốt bụng giúp mình để đền ơn, hỏi nhà nào họ cũng lắc đầu không biết.
Hôm ấy, Cả ra rẫy, Hai ở nhà rình, nhưng chẳng thấy gì lạ. Chiều họ bèn lên nương, sẩm tối về nhà lại thấy cơm canh dọn sẵn. Sáng hôm sau hai chàng lại lên nương, đến nửa đường, Hai lại trở về nấp kín sau những tàu lá cọ che cổng. Đứng nhìn lâu, bỗng anh thấy một cô gái đẹp từ trong trứng chui ra. Cô gái nhìn ngó chẳng thấy ai, bèn lấy lúa ra vò, lấy gạo nấu cơm.
Hai vừa sợ, vừa mừng, anh đoán đó là người tốt thương hai anh em, nên yên bụng. Cô gái làm xong việc, đành trở lại vỏ trứng, thì Hai chạy bổ ra nắm chặt vỏ trứng bóp nát. Mất vỏ trứng, cô gái đành đứng run sợ. Hai nói:
– Nàng là ai?
Cô gái trả lời:
– Tôi là con út vua Thủy Tề. Vua cha thấy hai chàng nghèo khó, siêng năng chăm chỉ nên sai tôi lên giúp việc cửa, việc nhà.
Từ hôm có nàng Vỏ Trứng ở trong nhà, hai chàng làm ăn mỗi ngày mỗi khấm khá. Hai bàn với anh là nàng Vỏ Trứng nên kết làm vợ chồng với anh mình. Nàng Vỏ Trứng trồng một cây cam trước cổng nhà. Chẳng bao lâu cây cam có quả sai và to.
Tin đồn anh Cả có vợ đẹp vang đi khắp mường. Tạo Nòi con lão lang lấy cớ đi săn nai ghé qua nhà Cả và Hai. Hắn thấy quả là có cô gái đẹp nhất vùng. Hắn liền sắm trâu, bò, lợn, rượu khiêng đến nhà Cả và Hai. Tạo Nòi nói:
– Ta thương các anh siêng năng nên đem ít vốn này đến giúp.
Anh Cả định nhận lấy, thì nàng Vỏ Trứng ra hiệu cho anh. Biết ý nàng, Cả liền nói:
– Nhà tôi đã có hạt ngô, hạt thóc rồi! Xin ông Tạo Nòi chở các thứ này vào nhà khác.
Nói rồi, Cả bảo vợ làm thịt gà, dọn cơm rượu cho Tạo Nòi ăn no, uống say. Hôm sau, Tạo Nòi ốm liệt giường. Nhà Lang chạy chữa hết thuốc này đến thuốc nọ, bệnh của Tạo Nòi càng tăng lên. Nhà lang vội kéo đến bắt vạ anh em Cả. Lão lang nói:
– Thằng Tạo Nòi chết, tao sẽ không để yên cho hai anh em mày. Hai nhìn chị dâu. Nàng Vỏ Trứng lễ phép nói:
– Tôi cho thuốc sẽ lành bệnh ngay, nhưng nhà lang không được đến nhà tôi mà làm tình làm tội nữa.
Lão lang ngậm miệng chịu lời.
Tạo Nòi uống thuốc khỏi ngay. Nhưng vài hôm hắn lại ốm nặng hơn. Nhà lang lại kéo đến bắt vạ anh em Cả. Không chịu nổi cảnh ức hiếp này nữa, Hai giương ná, lắp tên chỉ thẳng vào lão lang, nói:
– Nhà lang chém anh em tôi thì cái ná này sẽ cho các ông chết trước.
Lão lang vốn nhát gan, sợ tên thuốc độc, bèn gọi quân lính kéo nhau trở về.
Một hôm, hai chàng lên nương làm cỏ lúa, nàng Vỏ Trứng ở nhà làm cơm nấu canh. Bỗng con trâu cột dưới sàn giẫm chân thình thịch. Nàng nhìn xuống chân thì thấy các góc nhà có người cầm dao nhọn. Nàng vừa ló mặt ra cửa, họ xô đến bắt nàng bỏ vào võng khiêng đi.
Nghe trâu gọi ò ọ, Cả và Hai bỏ công việc về ngay. Đến nhà, thấy nhà cửa tan tác. Họ xộc lên nhà thì chẳng thấy nàng Vỏ Trứng đâu nữa.
Từ hôm bắt nàng Vỏ Trứng mang về, Tạo Nòi cứ quẩn quanh chỗ nhốt nàng. Nhưng lạ thay, tối nào cũng có con rắn nằm ở xà ngang giữ cửa cho nàng. Tạo Nòi xô cửa định vào buồng nàng thì con rắn lao vút xuống. Tạo Nòi lăn đùng ra chết ngất.
Nàng Vỏ Trứng bắt buộc phải ra đỡ Tạo Nòi dậy. Con rắn xanh tự nhiên cũng biến mất. Thế nhưng hễ sẩm tối là con rắn lại hiện lên.
Tạo Nòi tức lắm, hắn tìm đủ cách để giết rắn mà không nổi. Tạo Nòi bèn nói với cha là phải tìm cách giết chết anh em Cả. Rắn xanh mách tin này vào tai nàng Vỏ Trứng. Nàng Vỏ Trứng nói với Tạo Nòi rằng:
Chàng thương tôi thì xin chàng chớ giết anh em Cả và Hai. Hắn chiều lòng nàng, nhưng lại sai người đến nhà họ đào trốc lấy cây cam quý.
Tạo Nòi lấy được cây cam thì thật là hể hả trong lòng. Nhưng cây cam lại mỗi ngày một héo úa. Tạo Nòi định đẵn cam, nàng Vỏ Trứng ngăn lại nói:
– Để tôi tưới xem cam có sống lại không.
Nàng liền vác nước suối ra tưới cam, cây cam xanh tươi trở lại.
Hôm nữa, Tạo Nòi lại ra suối xem nàng vác nước, chợt thấy nàng trượt chân ngã xuống nước, Tạo Nòi liền nhảy theo để vớt nàng. Nước xoáy cuốn cả hai người chìm nghỉm.
Nghe người làng kêu la Tạo Nòi và nàng Vỏ Trứng chết đuối, lão lang từ trong cửa nhà cũng nhảy xuống nước, hắn cũng bị nước cuốn phăng luôn.
Lúc ấy, nàng Vỏ Trứng rẽ nước về thăm vua cha. Vua Thủy Tề cho nàng rất nhiều vàng, bạc, nhưng nàng chẳng nhận. Nàng nói:
– Hàng năm xin cha cho chúng con mưa nắng thuận hòa.
Vua Thủy Tề gật đầu, rồi trao thêm cho nàng một giọt nước và nói:
– Cha cho con cái ao cá thần để con làm ăn sinh sống.
Nàng nhận giọt nước ao thần và từ biệt vua cha trở về trần gian.
Từ hôm nàng Vỏ Trứng ngã xuống nước, Cả và Hai tưởng nàng đã chết, lòng họ buồn hơn. Một đêm nghe tiếng gõ cửa, Hai ra mở, thì thấy nàng Vỏ Trứng trở về, mừng lắm. Cả nắm tay vợ mà rơi nước mắt. Lúc ấy, nàng mở bàn tay trao cho em Hai một giọt nước ao thần và nói:
– Chị cho em cái ao cá thần của vua cha trao cho chị, em hãy chăm nom đàn cá cho nhiều.
Hai giơ tay đỡ lấy giọt nước thần. Giọt nước liền nở bung ra thành một cô gái xinh đẹp như nàng Vỏ Trứng, e lệ bên cạnh bờ ao trong xanh. Nàng Vỏ Trứng bảo:
– Đó là vợ của em đấy.
Hai nắm tay vợ và đưa về nhà. Từ đó bốn anh chị em cùng đi nương, phát rẫy, nuôi cá, làm ăn sinh sống. Còn của cải nhà Tạo Nòi thì nàng Vỏ Trứng bàn rằng:
– Người trong Mường ai thiếu trâu bò cứ lấy mà chăn dắt cày bừa. Lúa ngô chia đều cho các bếp.
Dân Mường Ai được sống yên vui, ai cũng mến thương, quý trọng nàng Vỏ Trứng.
