Ngày xưa, có một chàng trai tốt bụng, khỏe mạnh, làm nương giỏi, đi rừng kiếm củi nhanh gấp đôi kẻ khác mà vẫn đói rách.
Anh quyết định đi tìm đường lên trời hỏi xem cớ sao mình phải khổ sở như vậy. Đi một mạch từ sáng sớm đến lúc mặt trời lặn, anh dừng chân nghỉ nhờ một nhà bên chân núi. Bà chủ nhà hỏi chuyện đầu đuôi, anh nói thực:
– Tôi lên trời hỏi xem tại sao những người khỏe mạnh, chăm làm như tôi mà vẫn khổ.
Bà chủ nhà liền nói:
– Nhân thể cháu làm ơn hỏi giúp hộ xem tại sao đứa con gái của bác đã năm tuổi rồi mà chưa biết nói. Hay là nó bị câm?
Chàng trai nhận lời. Sáng hôm sau, anh ra đi từ tinh mơ. Gặp một con sông lớn, chưa tìm được cách sang thì bỗng thấy một con thuồng luồng đen to nổi lên nhận đưa anh qua sông. Biết anh lên trời, thuồng luồng nhờ anh hỏi xem tại sao mười tám năm liền, nó chuyên cõng giúp người qua sông mà chưa hóa thành rồng được. Chàng trai lại vui vẻ nhận lời.
Anh băng rừng, vượt sối đi ngày đêm không biết mỏi. Một hôm, mệt quá, anh ngả lưng vào một gốc cây to, ngủ thiếp đi.
Bỗng xuất hiện một cụ già vẻ mặt hiền lành, tóc trắng như mây, da hồng như mặt trời buổi sáng. Cụ lay anh dậy, rồi ân cần hỏi chuyện. Anh lễ phép thưa:
– Thưa người già, con muốn tìm đường lên trời…
Anh chưa nói hết, ông cụ đã ngắt lời:
– Có việc gì hỏi trời, con cứ nói với ta. Nếu giúp được con, ta không ngại. Nhưng ta đang bận. Con chỉ được hỏi hai điều thôi.
Chàng trai nói:
– Thưa người già, một người đàn bà ở chân núi nọ có đứa con gái đã lên năm tuổi mà vẫn chưa biết nói, không hiểu vì sao?
Cụ già mỉm cười:
– Muốn cháu bé nói được, thì người mẹ phải đào lấy hũ vàng bên phải và hũ bạc bên trái quả núi cạnh nhà bà đi.
Chàng trai hỏi tiếp:
– Con qua sông lớn, có con thuồng luồng nhà hỏi tại sao mười tám năm liền nó chở giúp người qua sông mà chưa được hóa thành rồng.
– Con bảo nó nhả viên ngọc trong mồm ra thì mới bay lên được.
Chàng trai vui mừng quá, cúi sát đất cảm ơn ông cụ. Khi ngẩng lên định hỏi tiếp về số phận của mình thì cụ già đã biến mất. Anh rất lấy làm tiếc nhưng vẫn vui vẻ vì đã giúp được việc cho người khác.
Anh quay về.
Tới sông, thuồng luồng nổi lên đón anh. Anh truyền lại lời của cụ già. Thuồng luồng cảm ơn, cõng anh qua sông rồi nhả viên ngọc ra biếu anh. Đó là một viên ngọc quý, dùng làm thuốc chữa được mọi bệnh tật, mang trong người thì hết ốm đau.
Thuồng luồng hóa rồng, rồi bay về trời.
Đến nhà người mẹ có cô con gái câm hôm trước, anh thấy bà đang đợi anh ở cửa. Theo lời anh truyền lại, bà đào vàng bạc lên. Lạ thay, đứa bé gái bỗng cất tiếng gọi “Mẹ ơi!”.
Cảm ơn chàng trai tốt bụng, bà đưa biếu anh một nửa số vàng bạc đào được.
Từ đó, chàng trai trở nên giàu có. Anh đem vàng bạc chia bớt cho những người nghèo khổ trong thôn xóm và dùng viên ngọc quý chữa bệnh cho mọi người.
Ai nấy đều yêu mến, kính trọng anh.
